Column: "What you need is adaptation"

Eén van de weinige bewaard gebleven bewijsstukken van de wijze waarop Shakespeares toneelstukken oorspronkelijk werden opgevoerd, is iets dat de Peacham drawing wordt genoemd. Het is een pentekening van een productie – waarschijnlijk de eerste – uit ongeveer 1595, door Henry Peacham. Te zien is een opvoering van Titus Andronicus, een stuk dat zich afspeelt in het oude Rome. Maar de acteurs dragen elizabethaanse kostuums. Klaarblijkelijk speelde voor Shakespeare het stuk in het oude Rome, maar waren de mensen net als wij. Toneel vond plaats in de tegenwoordige tijd. Het gebeurde nu.

(Op welk ander tijdstip kan toneel ooit echt plaatsvinden?)

Verlangen naar ‘toen’ in plaats van ‘nu’ stroomt als gif door het water van onze tijd. De campagne van Trump draaide om ‘Make America Great Again’ (‘wanneer was de eerste keer?’ zou je kunnen vragen) en de Brexit-beweging in mijn eigen land deelt die ongedefinieerde nostalgie. En hoewel er nog steeds zogenaamde museumbolwerken bestaan, is het theater in het algemeen bij de kern van de Peacham drawing gebleven: direct toneel dat, in de geest van Hamlet, de wereld van vandaag een spiegel voorhoudt. Het gebeurt nu, ook al werd het toen geschreven.

Om oude teksten op te voeren in nieuwe kostuums, is één ding. Om de teksten zelf te veranderen, is iets anders. De theatercultuur heeft de neiging om de eigen zonen in ere te houden. Duits sprekend theater verandert en herschrijft werk van Shakespeare, Ibsen en Tsjechov, maar voert Schiller en Büchner op in de oorspronkelijke tekst. Het is in musea de normaalste gang van zaken dat verbleekte schilderijen in hun oorspronkelijke staat worden hersteld. Waarom zou je leven met de vervagende, wegstervende effecten van de tijd?

Is Shakespeare nog steeds Shakespeare als we hem bewerken? Wat is een toneelstuk als het is verbonden met de structuur en personages van een ouder stuk? Wanneer wordt een toneelstuk een bewerking?

Nog niet zo lang geleden werd in Engeland betoogd dat het theater een poel van bewerkingen dreigt te worden – in plaats daarvan zou de aandacht, volgens de discussie, moeten uitgaan naar nieuwe stukken. Er bestaat enige verwarring over de definitie van beide termen. Wat maakt een toneelstuk nieuw? Een origineel verhaal? Originele personages? Een originele structuur? Als dit zo is, zijn alle stukken van Shakespeare bewerkingen - allemaal bewerkingen van bekende mythen of historische gebeurtenissen of oudere toneelstukken of verhalen. En op grond van die definitie heerste in het theater van de oude Grieken een cultuur van bewerkingen: een bestaande mythe opnieuw vertellen, het verhaal aanpassen aan de vorm en de stress van het hier en nu. Aangezien de Grieken bijna het allereerste begin van het theater meemaakten en in hun tijd het idee van het theater zelf een nieuw idee was, lijkt de definitie van ‘nieuw toneelstuk’ waarbij de Grieken worden uitgesloten, enigszins academisch.

Misschien is het aardig om af te sluiten met een analogie (een bewerking van iets wat ik eens schreef).

Je staat in een hotelkamer en je haar is nat. Je hebt een föhn, maar de stekker past niet in het stopcontact omdat de föhn in een ander land is gemaakt (het kan jouw eigen oude vertrouwde haardroger zijn, of simpelweg een buitenlandse haardroger). Door de wanden van de hotelkamer, zoals door de meeste kamers in de moderne westerse wereld, stroomt elektriciteit – en dat weet je. Er is ook een stopcontact. Om de elektriciteit van je onmiddellijke context en het ding dat je in je handen hebt te verbinden, zodat het ding doet waarvoor het is bestemd en jij opgewekt de kamer kunt verlaten, is aanpassing nodig.