Lunchen met Mitchell Esajas

Je hebt geen theaterachtergrond, hoe ben je betrokken geraakt bij de producties van Well Made?
“Klopt, ik heb geen geschiedenis in de kunsten. Als voorzitter van New Urban Collective werd ik in 2015 benaderd of we de boekencollectie wilden beheren van Waldo Heilbron, die als socioloog op de Universiteit van Amsterdam onderzoek had gedaan naar post-kolonialisme, slavenhandel, racisme en geschiedschrijving. De boeken uit de erfenis van Heilbron bevatten veel onvertelde geschiedenissen, die wilden we openbaar maken. Dus begonnen we de New Urban Café, in een kamertje in Noord dat we tijdelijk mochten gebruiken – over gentrificatie gesproken, haha. Toen we daar weg moesten, konden we per toeval terecht bij de Vereniging Ons Suriname – met de belofte dat we hun archief zouden helpen opruimen. Daar stuitten we op veel bijzondere collecties en verhalen, bijvoorbeeld over Otto en Hermina Huiswoud, die een belangrijke rol speelden in de groeiende Surinaamse gemeenschap in Nederland en in het verzet tegen racisme, kolonialisme en ongelijkheid. Die verhalen maken we zichtbaar door met kunstenaars samen te werken en exposities te organiseren. Mede hierdoor heeft Samora Bergtop, een van de producenten van Well Made Productions, die ik via New Urban Collective ken, ons gevraagd hun voorstellingen van historische context te voorzien.”

Wat is de connectie tussen hun voorstellingen en The Black Archives?
“Er zijn interessante parallellen. Soms ook verrassend concreet. Het eerste Well Made-stuk in de The Rasin Cycle, is A raisin in the sun van Lorraine Hansberry. De titel komt uit het gedicht Harlem van Langston Hughes, een van de dichters van de zogenaamde Harlem Renaissance uit de jaren twintig. The Black Archives bezit een exemplaar van de bundel waar dat in staat, gesigneerd door Langston Hughes zelf. De Huiswouds onderhielden namelijk warme banden met Hughes, net als met vele andere zwarte activisten over de hele wereld.”

Clybourne Park, de nieuwste van Well Made, gaat over gentrificatie en racisme, maar speelt in Chicago. Is er een overeenkomst met de situatie in Nederland?
“Alle drie voostellingen in de The Raisin Cycle belichten thema’s rondom ‘ras’ en discriminatie vanuit verschillende perspectieven. Zo speelt Beneatha’s Place, deel twee, in Nigeria, waar de dochter van de familie naartoe vertrekt. Iedere keer ga ik op zoek naar parallellen met de Nederlandse geschiedenis, en die zijn er zeker. Clybourne Park speelt weliswaar in de VS, waar de rassensegregatie vrij openlijk en expliciet was, en op veel plekken nog altijd is. In Nederland is dat minder het geval, hier is de segregatie vooral op basis van sociaal economische klasse. Maar etniciteit speelt daar zeker een rol bij. En dat heeft een bepaalde geschiedenis. Alleen is die geschiedenis relatief onbekend.”

Kan je iets vertellen over die geschiedenis?
“Wat weinig mensen weten is dat de gemeente Amsterdam in de jaren zeventig hele wijken sloot voor niet-witte Nederlanders. Hoewel Surinamers Nederlandse staatsburgers waren, konden ze niet wonen waar ze wilden. Ze kwamen daardoor in pensions terecht, maar de omstandigheden waren daar zo slecht dat ze en masse besloten woningen te kraken in de Bijlmerflat Gliphoeve – die leeg stonden omdat witte Amsterdammers er niet wilden wonen. Ze werden daarbij gesteund door de Nieuwmarkt-krakers die tegen de sloop van woningen voor de nieuwe metrolijn waren. Gliphoeve raakte echter overbevolkt en verloederde snel. De flat werd nationaal een schrikbeeld van ‘gettovorming’, en inzet van politieke steekspellen. In de collectie van The Black Archives bevindt zich het Zwartboek Gesloten Wijken, in 1978 uitgegeven door de ‘Overleggroep Pensions’, een bundeling krantenknipsels over deze discriminerende praktijken.”

Dit is serieuze kost, maar de trailer van Clybourne Park maakt een vrij luchtige indruk. Is de voorstelling dat ook?
“Ik heb nog maar twee aktes gezien, en ga niks verklappen haha. De voorstelling is deels satire, dat zit ook wel een beetje in de trailer. Clybourne Park is geschreven door een witte Amerikaan, Bruce Norris, als reactie op Beneatha’s Place. Hij vond dat het witte perspectief te weinig aan bod kwam in die voorstelling. Het is bijzonder om te zien hoe er vanuit die positie wordt gedacht over gevoelige onderwerpen als gentrificatie en ‘ras’.”

Is het theater, met zijn overwegend witte publiek, eigenlijk wel de geijkte plek om het hierover te hebben?
“Jawel, ik denk dat het goed is dat je als theater diversiteit uitstraalt, dat je er bent voor een breed publiek. Well Made maakt voorstellingen over verhalen die nog ontbreken. Dat is belangrijk als je een afspiegeling wilt zijn van de samenleving. Het mooie aan kunst is dat je er hele gevoelige onderwerpen bespreekbaar mee kan maken. Dat is voor elk publiek interessant.”

(Foto’s: Teska Overbeeke)